Công nghệ nhuộm tóc hiện đại đã cho phép mọi người chuyển tóc sang bất kỳ màu nào. Vậy tại sao màu vàng vẫn luôn đặc biệt phổ biến?
Bật TV hay mở trang mạng xã hội lên, không khó để tìm thấy những cô nàng tóc vàng, từ bình luận viên, người nổi tiếng đến những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội. Beyoncé, Ariana Grande, Kim Kardashian, rồi Justin Bieber… tất cả đều có tóc vàng. Hillary Clinton, người phụ nữ đầu tiên từ một đảng lớn của Mỹ tranh cử tổng thống, cũng đã nhuộm mái tóc vàng của mình. Trong chính quyền Donald Trump, tóc vàng xuất hiện từ chính Tổng thống, Ivanka Trump, Kellyanne Conway, Kirstjen Nielsen, Betsy DeVos và Linda McMahon – thậm chí Hope Hicks, người đã nhuộm mái tóc nâu của mình thành vàng hoe khi trở thành Giám đốc truyền thông Nhà Trắng. Vàng cũng là màu sắc phổ biến ngay từ lúc thuốc nhuộm tóc mới manh nha vào Việt Nam, cho dù nó có hợp với họ hay không, và ngày nay, dù những tông màu “trầm hơn” đã được nhiều chị em lựa chọn thì vàng vẫn nằm ở “chiếu trên” trong bảng màu tóc của chị em.
Vậy, tại sao tóc vàng lại “nổi tiếng” như vậy, khi cả những người da màu cũng đang từ bỏ màu tóc “cha sinh mẹ đẻ” của mình?
Nhà thơ Claudia Rankine, tác giả Citizen: An American Lyric (2014), nói với The Atlantic: “Dường như tất cả mọi người, từ đàn ông châu Á tới phụ nữ da trắng đều nhuộm tóc (hoặc rất muốn như vậy).” Rankine và nhà quay phim, nhiếp ảnh gia John Lucas đã chụp, ghi âm và phỏng vấn 100 người nhuộm tóc vàng bất kỳ, ở bất cứ nơi nào, từ London tới New York, nhà hàng, viện bảo tàng… Các bức ảnh và các cuộc phỏng vấn được trình bày trong triển lãm Stamped ở Brooklyn, Mỹ.
Ảnh: John Lucas
Chúng ta vẫn thường dùng “tóc vàng mắt xanh” để ám chỉ về người phương Tây. Nhưng trong thực tế, tóc vàng tự nhiên không phổ biến. Ước tính chỉ có 2% dân số thế giới – và 5% người Mỹ da trắng – tóc thực sự vàng. Tóc vàng là kết quả đột biến di truyền thường gắn với người Bắc Âu, nhưng cũng xuất hiện lác đác ở một số thổ dân Úc, Bắc Phi và châu Á.
Tóc vàng trở nên nhiều hơn nhờ “công nghệ” nhuộm tóc trong nhiều thế kỷ, với nước chanh, hydrogen peroxide, và henna. Nữ diễn viên Jean Harlow, biểu tượng “tóc vàng bạch kim” của thập niên 30 thế kỷ trước, thực chất đã sử dụng thuốc tẩy, peroxide, amoniac và xà bông Lux để đạt được màu tóc như ý. Đến năm 1956, khi Clairol tung ra bộ dụng cụ nhuộm tóc tại nhà đầu tiên, nhà nhà người người trở nên… vàng hoe.
Hillary Clinton và Donald Trump là minh chứng cho thấy các chính trị gia Mỹ rất chuộng tóc vàng hoe.
Có vô vàn lý do khiến người ta đam mê tóc vàng đến vậy. Đối với các đối tượng xuất hiện trong Stamped, họ thấy rằng tóc vàng giúp họ trông trẻ trung hơn, đẹp hơn hoặc giống bản thân hơn. Nhưng đó chỉ là bề nổi. Rankine chỉ ra rằng: Khi họ nghĩ về tóc vàng, họ nghĩ về màu tóc của “con người” – những người được trọng vọng trong xã hội. Và điều họ không nghĩ đến là giá trị đó gắn liền với “da trắng”.
Tóc vàng là hình thức phức tạp của sự tự biểu hiện. Nó báo hiệu tuổi trẻ, sắc đẹp, đặc quyền và tự tôn. Nó cũng đại diện cho nổi loạn, độc lập, nhu cầu “được nhìn vào” và tôn trọng. Đó vừa là lựa chọn mang màu sắc cá nhân lại vừa gắn bó chặt chẽ với cái nhìn của xã hội. Rankine và Lucas đã dùng cụm từ “tự do định hướng” (complicit freedom) để mô tả về điều này.
Rankine cho hay: Ngay cả khi bạn lựa chọn tự do thì thực chất vẫn là do sự chi phối của xã hội, hay quan điểm màu da/chủng tộc. Thực chất, bạn tự trói mình lại trong khi vẫn nghĩ rằng đó là lựa chọn tự do sở hữu của bản thân.
Dù vậy, Rankine cũng cho rằng, sự phổ biến của tóc vàng trong cộng đồng người da màu không nhất thiết là sự chối bỏ nguồn gốc của mình, mà là cảm giác “được sở hữu” thứ gì đó đặc biệt, như một tín hiệu để nói với những người khác rằng “Tôi đây. Hãy chú ý đến tôi.”
Ảnh: chrisgreenehair/
Rankine và Lucas không có ý định chỉ trích hay ngăn cản nhuộm tóc. Bởi xét cho cùng, con người luôn bị ảnh hưởng bởi xã hội, ngay cả sự tự do của họ. “Mọi người có thể làm những gì họ muốn và họ nên làm những gì họ muốn” (tất nhiên không vi phạm các quy tắc cơ bản), Rankine nhấn mạnh. Tuy nhiên, hai nghệ sĩ cũng muốn mọi người nhìn sâu hơn vào sự lựa chọn của họ: Khi bạn nghĩ rằng ‘Tôi nhuộm tóc và mọi người đối xử với tôi tốt hơn, lịch thiệp hơn’ thì có nghĩa là sự lựa chọn của bạn đang bị ảnh hưởng quá nhiều bởi người khác, chứ không phải chính bạn.